Theo quan niệm dân gian, ngày 23 tháng Chạp hàng năm là ngày ông Táo về trời để báo cáo với Ngọc Hoàng những việc xảy ra trong năm qua. Vào ngày này, các gia đình thương tổ chức cúng ông Táo như một nghi lễ tiễn ông về trời.
Tùy theo mỗi vùng miền mà phong tục và lễ vật khác nhau, tuy nhiên nhìn chung trong ngày này không thể thiếu việc chuẩn bị bàn thờ và nghi lễ thả cá chép đưa ông Táo về trời.
Lễ cúng ông Táo cần tiến hành trước 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp. Thông thường các gia đình sẽ làm lễ vào tối ngày 22 hoặc sáng ngày 23 tháng Chạp. Một số gia đình thường kết hợp cúng ông Táo với lễ “quan soái”, hay còn gọi là lễ sửa bát hương. Khi đó, gia đình sẽ lau sạch bát hương và chỉ để lại ba chân hương đẹp nhất trong bát.
Mâm cỗ cúng ông Táo thường bao gồm 1 quả bưởi, 1 lọ hòa đào nhỏ, 1 lọ hoa cúc, 1 tập giấy tiền vàng mã, 1 đĩa gạo, 1 đĩa muối, 1 đĩa xôi gấc, 1 ấm trà sẽ, 3 chén rượu cùng một số món ăn mặn như thịt luộc, canh mọc, canh măng, đồ xào, chè kho,… tùy từng vùng miền và phong tục gia đình. Ngoài ra còn có một mâm đồ ngọt với các loại bánh kẹo.
Đối với những gia đình có trẻ nhỏ, người ta còn cúng thêm một con gà luộc. Con gà này phải thuộc loại gà cồ mới tập gáy, ngụ ý muốn nhờ ông Táo xin Ngọc Hoàng cho đứa bé lớn lên mạnh mẽ và khí thế hiên ngang như gà cồ.
Các gia đình cũng cần chuẩn bị một bộ đồ cúng gồm vàng mã, 2 mũ ông và 1 mũ bà. Mũ ông sẽ có hai cánh chuồn, còn mũ bà có thể có hoặc không. Đồ vàng mã sẽ được đốt sau khi tiến hành lễ cúng.
Một nghi lễ không thể thiếu trong buổi cúng ông Táo đó là thả cá chép. Các gia đình thường mua 3 con cá chép, thả vào chậu nước đặt cạnh mâm cỗ. Theo quan niệm của người xưa, cá chép là phương tiện để ông Táo về trời. Ngoài ra, thả cá chép còn mang ngụ ý “cá chép hóa rồng”, cầu mong năm sau sẽ thành công, phát đạt hơn năm trước.
Trước khi cúng, người chủ gia đình sẽ đọc bài cúng khấn. Đến khi hương cháy được 2/3 thì tiến hành hóa vàng mã, đổ 3 chén rượu vào tro và làm lễ phóng sinh cá chép.
Bài cúng khấn truyền thống (theo Văn khấn cổ truyền Việt Nam):
Nam mô a di đà Phật!
Nam mô a di đà Phật!
Nam mô a di đà Phật!
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương
Con kính lạy Ngài đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân. Tín chủ (chúng) con là: ……………
Ngụ tại:…………
Hôm nay ngày 23 tháng Chạp tín chủ chúng con thành tâm sắp sửa hương hoa phẩm luật, xiêm hài áo mũ, kính dâng tôn thần. Thắp nén tâm hương tín chủ con thành tâm kính bái. Chúng con kính mời ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân hiển linh trước án hưởng thụ lễ vật.
Cúi xin Tôn thần gia ân xá tội cho mọi lỗi lầm trong năm qua gia chủ chúng con sai phạm. Xin Tôn thần ban phước lộc, phù hộ toàn gia chúng con, trai gái, già trẻ sức khỏe dồi dào, an khang thịnh vượng, vạn sự tốt lành.
Chúng con lễ bạn tâm thành, kính lễ cầu xin, mong Tôn thần phù hộ độ trì.
Nam mô a di đà Phật!
Nam mô a di đà Phật!
Nam mô a di đà Phật!
Bài: Vy Nguyễn (tổng hợp)
Tiếp Thị Gia Đình
