Theo tổ chức New Economics Foundation; Việt Nam là quốc gia có Chỉ số Hành tinh hạnh phúc Happy Planet Index (HPI) đứng thứ 5 thế giới; và thứ 2 ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Khi vừa đọc thấy thông tin này cảm giác của bạn là gì? Giật mình bất ngờ, hạnh phúc vỡ òa, hãnh diện vô cùng? Hãy cùng TTGĐ tìm hiểu về chỉ số hạnh phúc này nhé!
Thuật ngữ “chỉ số hạnh phúc” đã thành thời thượng từ khi thế giới xáo động bởi ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, chiến tranh khủng bố và kinh tế lạm phát. Các đánh giá liên tục được đưa ra với nhiều mẫu chỉ số theo các tiêu chí khác nhau, khiến chúng ta chỉ biết tiếp nhận thông tin một cách lơ mơ. Một khi đã hiểu mơ hồ, việc dấy lên lòng tự hào quá mức hay mất lòng tin so với thực tại, đều là hai thái cực đáng suy ngẫm.
Muôn sắc chỉ số hạnh phúc
Trước hết, Liên Hợp Quốc đã công nhận Ngày Quốc tế Hạnh phúc (ngày 20/3). Tiếp đến, gần đây, Việt Nam lọt vào khá nhiều list top khủng. Nào là được xếp trong các thứ hạng đầu nhóm quốc gia an toàn cho du khách sợ khủng bố; lọt top 10 điểm đến ẩm thực… Thế nên, hạng 5 thế giới về Chỉ số Hạnh phúc thì có gì phải sửng sốt; vì ta mới vô địch bóng đá cơ mà!
Xét riêng chỉ số hạnh phúc chuẩn quốc tế, Việt Nam từng được xếp thứ nhì; rồi hạng 5, có dạo còn đu đưa hạng 96! Vì sao xảy ra những biến thiên trồi sụt như thế? Đó là do những tiêu chí để đánh giá lúc thêm, lúc bớt từ nhiều mốc để tính điểm. Nó bao gồm tuổi thọ, phúc lợi xã hội, quyền tự do; sự hào phóng, tỷ lệ GDP đầu người, đóng góp từ thiện; mức độ tham nhũng, chỉ số tích cực và tiêu cực tâm lý; và mức khai thác tài nguyên thiên nhiên ảnh hưởng môi trường…
Thứ hạng mà Việt Nam có được là do tính theo chỉ số HPI; được đo bằng ba tiêu chí gồm mức độ thỏa mãn cuộc sống; tuổi thọ trung bình và dấu chân sinh thái (EF). Còn thứ hạng 96 cách đây vài năm là kết quả dựa vào chỉ số phát triển con người (HDI); với những đo lường về tuổi thọ bình quân, tỉ lệ biết đọc; chất lượng giáo dục và các tiêu chuẩn sống tính trên tổng sản phẩm nội địa.
Do đó, không nên hiểu chỉ số HPI nghĩa là cảm giác hạnh phúc của người dân; dù thực sự vẫn có nhiều điểm đúng. Thật ra, còn một chỉ số khác khá khách quan mà rất tiếc Việt Nam chưa được đưa vào nhóm có thể xếp hạng là BLI; chỉ số cuộc sống tốt đẹp hơn (Better Life Index). BLI dựa vào hơn chục yếu tố có giá trị nhất trong đời sống; mà dẫn đầu là định lượng rõ ràng về thu nhập, nhà ở, việc làm.
Tạo động lực lạc quan
Có chàng du khách người Việt, chỉ với một mảnh giấy viết: “Tôi đang hạnh phúc, hãy lấy tiền trong mũ nếu bạn buồn; hãy cho nếu bạn vui” đã bội thu tiền bố thí khi giả làm ăn xin ở Nepal. Đây là một trong vài quốc gia tính toán sự thịnh vượng của đất nước; dựa trên mức độ hạnh phúc của người dân. Nếu nghe một số lời bình của dân mạng như “Thử nghiệm ở Việt Nam kiểu này chắc mất luôn cả tiền lẫn nón”; mới hiểu dân ta thực sự chưa tin lắm về chỉ số hạnh phúc của Việt Nam; với các thứ hạng được quốc tế tuyên dương.
Nhưng cũng phải nhận định đúng vấn đề, xét trong tình hình và bối cảnh hiện tại; Việt Nam thực sự cũng xứng đáng để được đánh giá không thể thấp về chỉ số hạnh phúc. Nước ta an ninh tốt, sinh hoạt tôn giáo cao, phong phú đền chùa; nhà thờ, lắm lễ hội, du lịch phát triển cũng như nhiều ngày nghỉ lễ trong năm.
Thị dân nay càng ngày càng nghĩ đến hai chữ hạnh phúc nhiều hơn; khi cố gắng “cày” để sở hữu của cải, nâng mức hưởng thụ mỗi ngày mỗi cao; sẵn sàng đầu tư cho con cái học hành tiến thân. Bên cạnh đó, theo chuẩn dấu chân sinh thái của chỉ số HPI; mặt lạc quan của Việt Nam cũng lộ rõ khi ngày càng có nhiều di sản văn hóa vật thể lẫn phi vật thể; được thế giới công nhận, nhiều hang động đẹp được khám phá…
Nên chữa bệnh thành tích
Tuy nhiên, không thể huyễn hoặc lạc quan một cách thái quá về thứ hạng hạnh phúc. Vẫn còn quá nhiều thứ trì kéo chỉ số hạnh phúc đi xuống. Đó là mất an toàn trong vệ sinh thực phẩm, giao thông ách tắc; đường xá ngập lụt kéo dài, những dịch vụ cơ bản như y tế; giáo dục chưa được đáp ứng thiết thực nhất.
Bên cạnh đó, đại bộ phận dân ta một khi đã lạc quan thì lại lạc quan quá; bất chấp thực tế đời sống. Hạnh phúc của cả người nông thôn lẫn thành thị đều đang bị khủng hoảng do tính so kè; cuộc sống vật chất một cách bức bách… khiến tâm lý con người thay đổi; bạo lực gia tăng, sẵn sàng đâm chém nhau vì những va chạm rất nhỏ; dừng đèn đỏ cũng bị xe container tông…
Điểm đáng cảnh báo khác là trong tương lai gần, môi trường ngày càng ô nhiễm nặng nề hơn. Bên cạnh đó, theo truyền thống; văn hóa Việt dễ chú trọng đến sự tồn tại hơn là đổi mới và phát triển. Như thế, tự hào với chỉ số hạnh phúc được phong; coi chừng lại là cơ hội “buồn ngủ gặp chiếu manh” cho một số người. Cả xã hội có cạnh tranh mới cải thiện chất lượng sống ngày mỗi cao; chứ không phải tình trạng ai nấy cứ tìm cách mưu cầu hạnh phúc riêng tư.
Chỉ số hạnh phúc cao sẽ mâu thuẫn với việc dân xuất khẩu lao động tìm mọi cách trốn ở lại; các cô gái rủ nhau lấy chồng nước ngoài hay học sinh; sinh viên du học một đi không quay về.
Nếu nhìn hạnh phúc một cách huyễn hoặc, ta có chút giống Uganda; quốc gia có chỉ số hạnh phúc cao ở Đông Phi. Dân nước này nghĩ mình hạnh phúc vì quanh năm tiệc tùng (ta thì ăn nhậu hàng ngày rất vui vẻ). Tuy nhiên, trong con mắt các nhà xã hội; việc tiệc tùng đó đôi khi chỉ là thứ xả stress để quên đi hiện tại.
Hai mặt của vấn đề
Không dễ đo chỉ số hạnh phúc của một người; huống hồ của cả một quốc gia. Nếu ngắm khía cạnh văn hóa mà xét chỉ số hạnh phúc; nó phụ thuộc nhiều vào tập quán, tôn giáo, thói quen sinh hoạt và tính cách dân tộc. Còn xét tuổi thọ lại phải dựa vào tinh thần người dân tích cực tới đâu; chứ không chỉ nhìn một yếu tố kinh tế, giàu hay nghèo.
Mặt khác, dân tộc nào có chỉ số lòng tin trong dân chúng luôn ở mức hài lòng; dễ dàng chấp nhận thực tại, có nguy cơ trở thành một dân tộc không có khát khao lớn. Theo nghiên cứu của các chuyên gia xã hội; những người cảm thấy cuộc sống tràn ngập niềm vui khi còn trẻ sẽ có thu nhập không cao; còn những ai tự hài lòng với cuộc sống cũng thường… bỏ học sớm!
Tóm lại, HPI cho ta thêm cái nhìn thực tiễn để tìm ra các quyết sách cải thiện môi trường sống tốt và bền vững hơn.
Bài: NGUYỄN HẬU
Tiếp Thị Gia Đình
