Ở khu vực Đông Nam Á, Hà Nội ô nhiễm thứ hai, sau Jakarta của Indonesia. Sài Gòn đứng thứ 15 trong danh sách này. Còn theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO); Hà Nội chỉ có 38 ngày không khí sạch trong một năm, riêng trong năm 2017.
Theo WHO ô nhiễm không khí là rủi ro môi trường lớn nhất đối với sức khỏe con người hiện nay. Ước tính có 4,2 triệu ca tử vong mỗi năm liên quan đến ô nhiễm không khí ngoài trời; 3,8 triệu ca liên liên quan đến ô nhiễm không khí trong nhà. Cũng theo WHO, 6 trong 10 ca bệnh có tỷ lệ tử vong cao nhất liên quan đến ô nhiễm không khí.
Bụi mịn PM2.5 là gì?
Theo nghiên cứu của các nhà khoa học Mỹ; những hạt bụi cực nhỏ (bụi mịn PM2.5) là những hạt bụi có đường kính nhỏ hơn 2,5 micromet. Chúng có thể xâm nhập vào tế bào cơ thể người; phá hủy cơ chế tự bảo vệ và miễn dịch từ bên trong tế bào. Ngoài việc gây nên một loạt những căn bệnh cấp tính, chúng cũng gây độc hại cho những cơ quan quan trọng như phổi, tim, não…
Các nhà khoa học của Viện nghiên cứu Vật Lý ứng dụng Thượng Hải còn dùng hạt carbon đen siêu nhỏ và ion kim loại để mô phỏng bụi mịn PM2.5 trong thí nghiệm. Họ phát hiện ra hạt carbon đen có thể hấp thụ và mang theo ion kim loại đi vào tổ chức của phổi. Điều này chứng minh PM2.5 là có độc tính đối với hệ hô hấp. Đây là lần đầu tiên các nhà khoa học quan sát được hiện tượng PM2.5 có thể “xâm lấn” vào trong tế bào như thế nào.
Sau khi hạt carbon đen mang một số lượng lớn ion kim loại đi vào tế bào bạch cầu (loại Macrophage) trong cơ thể; chúng sẽ phá hủy cơ chế tự thực cân bằng bên trong tế bào, gây rối loạn chức năng tự thực và tiêu thể (lysosome) của tổ chức phổi, gây nguy hiểm cho sức khỏe.
Tế bào tự thực là một loại cơ chế tự bảo vệ của cơ thể. Khi bên trong cơ thể xuất hiện protein xấu hoặc trạng thái đói; tế bào tự thực sẽ tự tiến hành tiêu hóa những chất có hại, hỗ trợ chuyển hóa, sinh ra năng lượng. Cuộc nghiên cứu này cho thấy thành phần trong bụi mịn PM2.5 sẽ phá hủy cơ chế sản sinh này; tạo ra độc tính trong cơ thể.
Gây nhồi máu cơ tim và tắc nghẽn phổi mãn tính
Cơ chế độc hại này là đặc trưng của các hạt PM2.5; hoàn toàn khác với PM10 và các loại ô nhiễm khác. Do PM2.5 có kích thước nhỏ và tổng diện tích bề mặt lớn; chúng dễ hấp thụ các chất ô nhiễm trong không khí nên độc tính mạnh hơn và cũng nguy hại hơn PM10.
Chất độc trong bụi đi vào cơ thể người sẽ gây khí thũng phổi (emphysema – là tình trạng tổn thương thành phế nang phổi; phế nang mất tính đàn hồi và giữ không khí lại; gây ra phổi ứ khí). Đây là một trong những triệu chứng và biểu hiện của bệnh tắc nghẽn phổi mãn tính (COPD) không thể chữa được.
PM2.5 có tính gây bệnh cao hơn PM10. Thường thì những hạt PM4.7-10 chỉ có thể vào mũi và hệ hô hấp. Bản thân cơ thể có thể ho ra để giảm nhẹ mức tổn thương. Nhưng nếu hạt nhỏ hơn thì sẽ đi vào khí quản và phế quản. t
Thậm chí là phần cuối phế quản và máu; ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe.
Ngoài ra, các hạt như PM0.1, PM0.5, PM1, PM2.5 sẽ thẩm thấu vào phế nang; ảnh hưởng đến chức năng trao đổi khí của phế nang. Sau khi vào phế nang, chúng có thể vượt qua vách ngăn khí-máu (blood-gas barrier); để đi vào hệ tuần hoàn và gây bệnh. Thậm chí chúng còn có thể ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh.
Ở trong môi trường bụi bặm giống như mìn được chôn trong tim. Trong khoảng thời gian ngắn có thể khiến chỗ tắc mạch máu bình thường không nghiêm trọng đột nhiên bị vỡ, tạo ra nghẽn mạch, gây nên nhồi máu cơ tim cấp tính.
Làm tăng nhanh tỉ lệ chết vì bệnh tim và cao huyết áp
Tài liệu của Học viện y tế cộng đồng thuộc đại học Harvard đã chứng minh những chất độc hại có trong bụi không chỉ gây nhồi máu cơ tim mà còn dẫn đến thiếu máu hoặc tổn thương cơ tim. Hoa Kỳ đã khảo sát 25.000 người bị bệnh tim hoặc tim không khỏe và phát hiện ra sau khi PM2.5 tăng lên 10 µg/m3 thì tỷ lệ tử vong của người bệnh sẽ tăng 10%–27%.
Chúng ta có thể làm gì?
Người dân ở đô thị lớn nên thường xuyên đeo khẩu trang. Nếu có điều kiện, bạn nên mua máy lọc không khí cho gia đình; bật máy cả ngày lẫn đêm ở nhà.
Mới đây chính phủ Việt Nam cũng vừa đưa ra kế hoạch hành động kiểm soát chất lượng không khí đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2025. Hy vọng mọi thứ sẽ được kiểm soát về mức an toàn.
Tiếp Thị Gia Đình
